"Baby, kay mommy mo muna ikaw," rinig kong saad ni Von at binigay niya ang bata sa ina nito.
Umakyat si Von patungo sa pwesto ko. "Come here, Liz. Ipapakilala kita sa kanila."
Hindi naman ako nakapalag nang hinawakan ako ni Von sa baywang at iginiya pababa ng hagdanan.
"Mom, Dad, she's Liz. The mother of my daughter," pagpapakilala sa'kin ni Von sa mga magulang niya.
"Magandang hapon po," bati ko sa kanila at saka ako nagmano.
"Magandang hapon din, iha," bati nila pabalik.
"And this is Sasha at ang anak niya," turo niya sa babae at doon sa bata.
Naguguluhan na talaga ako.
"Oh my ghaad, couz! Magaling kang pumili. Hi! I'm Sasha, " bulalas ng babae na ikinagulat ko. Lumapit siya sa'kin at nakipagbeso-beso. "Call me Ate Sasha na lang, I'm Von's cousin. And this is my daughter, Yesha. Baby, say hi to your tita."
"Hi po, Tita! She looks familiar, Mommy," inosenteng saad ng bata habang nakatitig sa'kin.
Nginitian ko lang si Yesha at inilipat ko ang tingin kay Von. Tiningnan ko siya nang masama nang makita kong may pilyong ngiti na umukit sa mga labi niya.
Jusmiyo! Kung anu-anong pinag-iisip ko at itong lalaki naman sa harapan ko ay 'di agad sinabi ang totoo.
"Where's my apo, Von?" tanong ng ina ni Von.
Nagsiupuan kami sa sofa na nandito sa sala. Ang pinsan naman ni Von ay nagpaalam saglit na pupunta sa garden dahil may kausap ito sa phone, kasama ang anak nito.
"She's sleeping, Mom," sagot ni Von sa ina.
"Son, kanina pa 'di mapakali itong mommy mo," saad naman ng ama ni Von. "After you called yesterday, haha, nag-impake siya agad ng mga gamit para makauwi na kami."
"Oh, darling! H'wag mo akong pagtawanan, ikaw nga you cried kahapon nang malaman mong may apo na tayo kay Von!" pang-aasar din ng ina ni Von sa asawa nito kaya nagkatawanan kami.
"Mamaaaa!"
Sabay-sabay kaming napalingon sa pinanggalingan ng iyak.
Agad nilapitan ni Von ang anak namin na nasa taas na pala ng hagdanan, umiiyak habang kinukusot-kusot pa ang mata.
"S-si Mama po?" tanong ni Isay sa papa niya.
"There si Mama, oh," turo sa'kin ni Von pagkababa nila.
Tumayo ako at lumapit sa kanila para punasan ang mukha ni Isay.
Umiiyak ito dahil wala ako sa tabi paggising niya at nasa hindi pamilyar na kwarto pa siya.
"Is she my apo na?" Lumapit sa'min ang ina ni Von at hinaplos ang mukha ni Isay. "Ang laki-laki na pala ng apo ko at ang ganda-ganda pa." Kinuha niya si Isay kay Von.
"Mama." Tumingin sa'kin si Isay.
"Anak, bless ka dali. Lola mo siya, baby," utos ko kay Isay.
Sinunod naman ako ni Isay at nagmano sa lola niya.
"Apo, siya naman si Lolo." Umupo ito sa tabi ng asawa. "Look, darling, our apo is so adorable!"
"Bless po." Nagmano si Isay sa lolo niya.
Ang lolo naman ang nagkarga kay Isay. "Napaganda naman ng apo ko. What's your name, apo?"
"Liza Venice po, Isay po ang nickname ko," sagot ni Isay habang pinaglalaruan ang mga daliri sa kamay, gan'yan siya 'pag nahihiya.
"Pati pangalan ang ganda-ganda... My goodness, son! Hindi ko alam kung matutuwa ako sa'yo o ano?" Binalingan si Von ng ama niya. "Palagi ko naman sa'yo noon pinapaalala na huwag mong tatakbuhan ang kung sino mang babae ang mabubuntis mo. Pero hindi ka pa rin nakinig. Tingnan mo! Ang laki-laki na nitong apo namin. Ilang taon na nga uli itong apo namin?"
"Mag-aanim na taon na po," magalang na sagot ko.
"Naku, Von!" tatay ulit ni Von.
"D-dad." Napakamot naman sa ulo si Von, na parang batang pinapagalitan ng tatay niya.
Umupo na ulit ako at tumabi sa'kin si Von.
"Darling, mamaya mo na pagalitan 'yang sutil na anak natin. Naririnig ka ng apo natin. Pabayaan mo 'yan! May bago naman na tayong baby. Right, apo?" Hinalik-halikan niya si Isay. "Love na love 'yan ni Lola."
Si Isay naman ay tahimik lang. Bagong gising kasi kaya hindi madaldal.
"Ohmo! She's so cute and beautiful," si Ate Sasha na kababalik pa lang mula sa labas at hawak sa kamay ang anak niya.
"Mommy, is she my cousin you're talking about while we were in the car? Baby siya ni Dada?" tanong naman ng anak nito.
Tinanguan si Yesha ng mommy niya. "Yes, anak."
Lumapit si Yesha kay Von. "Dada, what's her name, ng baby niyo po?"
"She's Isay, baby," sagot ni Von kay Yesha.
Nagpakandong naman si Yesha sa ina ni Von. "Hi, Isay! I'm Yesha and I'm your cousin," pagpapakilala nito kay Isay na nakakandong din sa ama ni Von.
"Hello," tipid na sagot ni Isay.
Kahit kasi madaldal si Isay, nahihiya 'yan 'pag maraming tao at bagong kakilala niya pa lang.
"Apo, Isay. Call her Ate Yesha. Seven na kasi si Ate Yesha kaya you should call her Ate, okay?" Tumango naman si Isay sa sinabi ng lola niya. "At siya naman si Tita Sasha mo, siya ang mommy ni Ate Yesha."
Umupo si Ate Sasha sa kaharap naming sofa. "Hi, baby Isay! You're so beautiful naman."
"Hello po, Tita Sasha, thank you po."
"She's so cute talaga, Von. Ang ganda pa, mana kay Liz. Akala mo sa'yo, ha!" pang-aasar ni Ate Sasha kay Von.
*****
Nang matapos ang meryendang pinagsaluhan namin sa bahay nina Von ay umuwi muna ako sa inuupahan naming apartment dahil kukuha ako ng mga damit namin ni Isay. Doon na kasi kami pinapatulog ng mga magulang ni Von sa bahay nila. Ipinagmaneho ako ni Von pauwi. Tahimik lang ang naging buong biyahe namin.
Nang nasa malapit na kami, itinuro ko kay Von kung saan banda ang tinitir'han namin. "Diyan lang sa may tabi, Von."
Agad niya namang inihinto ang kotse. Nasa gilid lang ng daan ang bahay namin.
Nang makapasok kami ay pinaupo ko muna siya sa upuang nasa sala.
"Sa kwarto lang ako, kukuha ng mga damit," paalam ko sa kanya bago pumasok sa kwarto.
Maya-maya lang, habang pumipili ako ng mga damit namin ni Isay ay biglang pumasok si Von sa kwarto.
"Liz, kanina ka pa tahimik. Is there a problem?"
"Von naman kasi." Hinarap ko siya. "'Di mo agad sinabi ang totoo."
"What?"
"Yung akala kong anak mo si Yesha, at akala kong may asawa ka na."
"I didn't confirm it also," ngisi niya sa'kin.
"Ayan ka na naman, akala mo kasi palagi akong nakipagbiruan sa'yo!"
"We're even, akala ko nga rin naman ay may asawa ka na."
"Yung akala mong ama ni Isay." Umiling-iling na tumalikod ako sa kanya.
"Liz, can we talk now?"
"Nag-uusap na tayo, 'diba?" Nilagay ko sa bag ang mga damit namin ni Isay.
"I mean, about the past. I just wanted to clear things between us."
"Past na 'yon, hayaan mo na."
Hinawakan niya ako sa balikat at pinaharap sa kanya. "Still, we need to talk about it. Why did you lie to me, Liz?"
"Gusto mo ba talaga malaman kung bakit ako nagsinungaling?" Inalis ko ang kamay niya sa balikat ko at umupo ako sa maliit na higaan namin dito sa kwarto. "Alam mo, Von? Tinatanong ko rin kung bakit naniwala ka agad sa mga kasinungalingan na nalaman mo? Ang sakit lang kasi nang mga panahong iyon. At yung sakit na 'yon ay dala-dala ko pa rin hanggang ngayon."
May tumakas na luha sa mga mata ko na agad kong pinunasan.
"Gustong-gusto kong isumbat 'yon sa'yo lahat. Ang totoo kasi ikaw yung mali noon pero sa'kin napunta lahat ng sisi. No'ng nag-break tayo dahil akala mo mayroon akong iba? Na akala mo kasalanan ko lahat? Na kami ni Miguel habang tayo? Akala mo lang 'yon!" pinilit kong matawa. "Hindi ko magagawang maghanap pa ng iba kasi mahal na mahal kita, eh! At akala ko gano'n ka rin sa'kin."
"Mahal din kita, Liz."
Napamaang ako sa sinabi niya. "Siguro nga minahal mo ako, pero ang pagmamahal mong 'yon ay hindi sapat para maging matatag ang relasyon natin noon."
May tumulong luha na naman kaya pinunasan ko muna ito bago ako nagpatuloy. "Si Miguel lang kasi noon ang naiiyakan ko dahil hindi ko na maramdaman na may boyfriend ako nang bumalik si Aya sa buhay mo," tukoy ko sa naging girlfriend niya pagkatapos naming mag-break. Girlfriend niya nang buntis na ako.
"Ang sakit-sakit dahil tahimik akong nasasaktan habang palagi kayong magkasama. Halos gabi-gabi akong umiiyak noon at iniisip ko na mahirap pala talaga kalabanin ang first love ng taong mahal mo."
Si Aya talaga kasi ang nauna. Dati pa ay nililigawan ni Von si Aya pero umalis ito patungong ibang bansa para doon mag-aral, kaya nawalan sila pareho ng komunikasyon. After no'n nagkakilala kami ni Von at niligawan niya ako.
"Kung anu-ano na ang iniisip ko no'n. Na baka hindi mo naman talaga ako totoong mahal, na baka niligawan mo lang ako para makalimutan  mo panandalian si Aya."
"That's not true. Minahal kita, Eliza, mah--"
"Kung mahal o minahal mo nga ako, dapat nagkaroon ka ng tiwala sa'kin nang mga panahong iyon. Tanda mo yung araw bago mo ako... b-bago mo ako pinaalis sa condo mo, na sinabi ko sa'yo na may pag-uusapan tayo?"
Kita ko na tumango siya.
"Nang araw ding 'yon, tinawagan ako ni Aya at sinabi niya na magkita kami dahil may pag-uusapan daw kami. Kaya nakipagkita ako sa kanya. Nasampal ko siya nang magkaharap na kami nang sinabi niya sa'kin na ipalaglag ko raw ang batang dinadala ko para hindi ko masira ang relasyon ninyo. Syempre hindi ako pumayag, at do'n may pinaamoy siya sa'kin kaya nawalan ako ng malay. Pagkagising ko ay nakahiga na ako sa kama at hubo't hubad katabi ang isang lalaki na 'di ko kilala, pero alam ko sa sarili ko na walang nangyari sa'min ng lalaking 'yon. Gusto ko sana sa'yo no'n magsumbong pero galit na galit ka na sa'kin dahil sa mga pictures na pakana lahat ni Aya."
Sunod-sunod na tumulo ang luha ko. "Pero ang pinakamasakit ay yung pinaniwalaan mo ang mga bagay na walang katotohanan. Do'n ko napagtanto na hindi mo naman talaga ako mahal, kaya nagsinungaling na lang ako. Sabi ko no'n sa sarili ko ipapaubaya na kita sa taong totoo mong mahal kahit kapalit noon ay sakit. Basta masaya ka, magiging masaya na rin ako. Gano'n kita kamahal, Von. Ang tanga ko lang dahil akala ko... m-mahal mo rin ako. Kaya nang napagtanto ko noon ang lahat, hindi ko na pinilit ang sarili ko sa'yo." Napasubsob ako sa palad ko habang walang tigil sa pag-iyak.
"Ang hirap ipilit ang sarili sa taong ayaw na sa'yo," bulong ko sa gitna ng aking mga hikbi.
"Liz, I'm very sorry." Lumuhod siya sa harapan ko at niyakap ako. "Patawarin mo ako kung hindi ko muna inalam ang lahat."
Inalis niya ang kamay na nasa mukha ko at hinawakan ang magkabila kong pisngi. "Hayaan mo akong bumawi. P-please, magsimula ulit tayo. Promise, Liz, I'll make it up to you. Babawi ako sainyo ng anak natin."
Umiling ako. "Natatakot na ako... t-takot na akong magtiwala ulit, na m-mahalin ka ulit, Von."
"No! Please don't say that, Liz,"
"Kay Isay ka na lang bumawi."
"Kasama ka, Liz. Magsisimula tayo ulit."
Inalis ko ang kamay niya sa mukha ko. "Ayoko n---"
Naputol ang sasabihin ko nang bigla niya akong siilin ng halik.